Armoede en de culturele plaag

De armoede in de wereld is de schuld van de rijken, de regeringen en de godsdiensten. Van iedereen, behalve de armoedzaaier zelf. Die is slechts slachtoffer. Je zou het haast gaan geloven.
Goed, in veel derde wereldlanden zijn de vermogenden, de politici en de prelaten inderdaad overwegend schuldig aan de ellende van de krottenwijkbewoners. Op geen enkele manier worden in deze gebieden sociale programma's bedacht, laat staan uitgevoerd.
In Brazilië echter zijn veel paupers voor een groot deel zelf verantwoordelijk voor hun ellende. Ondanks alle ongelijkwaardigheid die er in dit land heerst is het echter niet zo dat kerk, staat en kapitaal er alles aan doen om de behoeftigen onder de duim te houden. Abortus is hier weliswaar niet legaal en de katholieke kerk is ook niet bepaald een voorstander van anticonceptie, maar iedere arme die geen kinderen (meer) wil kan bij een van de vele medische posten, die worden gefinancieerd door de overheid, gratis een voor hem of haar geschikt middel daarvoor halen. Verder kan elke nooddruftige ouder zijn kinderen gratis naar een staatsschool sturen. Iedereen, dus ook de armen, hebben hier de mogelijkheid om aan familieplanning te doen en hun kinderen onderwijs te te laten genieten. De rijken en de middenklasse doen dat ook: gemiddeld hebben zijn twee kinderen die studeren. Het zijn juist de arme onnozele echtparen die, ondanks alle middelen die door de centrale en regionale overheden ter beschikking worden gesteld, zich omringen door een omvangrijke kroost, die dan ook nog eens vaak niet de gratis school regelmatig bezoekt. Juist degenen met de minste financiële armslag hebben de meeste onwetende kinderen. Onnozelheid pur-sang.
Het is zo stom. Je heet João en je bent een arme sloeber. Je gaat nauwelijks naar school omdat je één van zeven kinderen van een echtpaar in de binnenlanden bent, die geen tijd heeft om daarop te letten. Je vind leren niet leuk. Je spijbelt. Je denkt niet veel na over je leven, je toekomst. Je gaat naar de grote stad en wordt uiteindelijk assistent van een metselaar. Je ontmoet op 17 jarige leeftijd een even oud leuk meisje, Maria genaamd. Je gaat met haar naar bed zonder voorbehoedsmiddel (je bent nu eenmaal niet gewend om over de gevolgen van je daden na te denken; en zij ook niet) en negen maanden later (ja, abortus is nu eenmaal niet wettelijk toegestaan, behalve bij verkrachting of als het leven van de vrouw in gevaar is) wordt jullie eerste kind geboren. Jullie trouwen, want dat wil de traditie. Je wordt metselaar, blijft zonder anticonceptie (want je denkt nou eenmaal niet verder na dan je neus, of penis, lang is) de liefde bedrijven en enkele jaren verder heb je al vier kinderen die je moet opvoeden met een gemiddeld maandloon van R$ 600,- (zo'n 220,- euro's). Als je geluk hebt heb je een eigen krot, anders moet je er nog eentje huren ook.
Je vrouw vind een baan als dienstmeisje voor laten we zeggen R$ 200,- per maand. Ze wordt nog eens een keer zwanger van kind nummer vijf. Ten einde raad beginnen jullie te beseffen dat je met R$ 800,- moeilijk vijf kinderen kunt onderhouden en jullie gaan (beter laat dan nooit, zul je gedacht hebben) bij een medische post om raad vragen. Daar worden jullie doorverwezen naar een gynaecoloog die je vrouw met een simpele handeling, geheel gratis, steriliseert.
Als jullie er tenminste zelf achter bent gekomen, want er zijn artsen die meteen na de bevalling een arme moeder met vier of meer kinderen zonder haar toestemming 'helpt'. Voor haar eigen bestwil. Want paupers hebben de neiging, hoewel ze net zoveel hersenen hebben als de meer welgestelden, niet erg veel na te denken over hun situatie.
Jij en je vrouw werken zes dagen in de week en hebben daardoor niet in de gaten dat twee zoons spijbelen en stelen. Ja, zij willen ook een mobieltje en jullie hebben geen geld om dat voor hen te kopen. Je drie dochters doen het gelukkig wel goed op de staatsschool. Je zoons komen op vijftienjarige leeftijd in aanraking met justitie en worden veroordeelt tot drie jaar jeugdgevangenis. Als je massel hebt dan leren zij daar een vak waar ze straks iets aan hebben. Zo niet dan worden zij daar onderwezen in de volwassen criminaliteit en eenmaal uit de gevangenis leiden ze dan een vogelvrij leven in de drugs met mogelijk een uiteindelijke geweldadige dood tot gevolg. In het geval dat zij zelf al moorden op hun geweten hebben is hun dood wellicht een verademing voor de samenleving.
Is dit alles de schuld van kerk, staat en kapitaal? Van de kerk misschien wel voor een deel, want het zijn de paters die de walgelijke valse moraal uit het Vaticaan moeten verkondigen. Maar in de eerste plaats is elk mens zelf verantwoordelijk voor zijn eigen beslissingen en elk normaal mens heeft de mogelijkheid om na te denken, zich dingen af te vragen en informatie in te winnen vóórdat hij/zij een besluit neemt. Doe je dat niet dan moet je niet later de schuld bij een ander leggen. João en Maria hadden alle mogelijkheden om de fouten van hun ouders te vermijden.
In onze straat, die schuin afloopt, woont ergens onderaan een arme half analfabetische vrouw met vier kinderen. Ook nog eens van vier verschillende mannen, geloof ik. Vijftien jaar geleden was zij een arm tienermeisje die zo nu en dan mijn vrouw hielp met het een of ander klusje. Bij zulke gelegenheden praatte mijn vrouw met haar over de toekomst, over studie, over familieplanning, gratis voorbehoudsmiddelen, gratis sterilisatie etc.. Zij liet altijd voorkomen dat ze de goede raad van mijn vrouw zou opvolgen. Het is helaas anders gelopen.
Schuld van kerk, staat en kapitaal? Nee, eigen onnozelheid. Niet alleen is dat slecht voor haar, maar ook voor de samenleving want één van haar zoons spijbelt en lijkt al op een crimineeltje in spe, zo jong als hij is.
Kortom, mijn mededogen met arme kroostrijke gezinnen is er in de loop der jaren, sinds ik hier in Brazilië woon, niet op vooruit gegaan. Het irriteert me enorm om te zien dat voormalige tieners, met wie ik tien jaar geleden voetbalde en op het hart drukte te studeren en geen onverantwoordelijke dingen te doen, nu te lijden hebben onder slecht betaald ongeschoold werk waar ze vier of vijf kinderen van moeten grootbrengen. Deze gigantische onnozelheid en onverantwoordelijkheid maakt mij kwaad. Wat zijn zoveel Brazilianen toch in zoveel dingen zo onverantwoordelijk. Het is echt een culturele plaag. Een vicieuze cirkel.